Τι βιώνουν εδώ και οχτώ μήνες οι οικογένειες; Υπάρχει ο φόβος για τη νόσηση, η συνεχής δυσάρεστη πληροφόρηση είτε για τα γενικά επιδημιολογικά δεδομένα ή για νοσούντες στον περίγυρο, το σταμάτημα του σχολείου και η ηλεκτρονική «τάξη», η επιστροφή στο σχολείο με όλες τις παλινωδίες της, ο περιορισμός των δραστηριοτήτων και των συναναστροφών, οι αλλαγές στην εργασία των γονιών, η ανησυχία ή /και η χειροτέρευση στα οικονομικά, ο θυμός και η αντιπαράθεση για τις ευθύνες για την όλη κατάσταση.
Είναι, δηλαδή, μία διαρκής συνθήκη (που ο χρονικός τα ορίζοντας μένει ανοιχτός, εντείνοντας την ανησυχία) πολύ πιεστική για όλα τα μέλη μίας οικογένειας.
Η ψυχική υγεία των παιδιών επηρεάζεται: βιώνουν τα ίδια δυσάρεστες αλλαγές, όπως οι αλλαγές στο σχολείο και η μειωμένη επαφή με φίλους, δασκάλους, προπονητές κ.λπ., και ταυτόχρονα «ρουφάνε» τα δυσφορικά συναισθήματα των γονιών.
Σε τέτοιες περιόδους, στα βρέφη, τα νήπια και τα παιδιά μπορεί να παρατηρήσουμε διάφορες αλλαγές συμπεριφοράς και συναισθήματος. Χαρακτηριστικά, μπορεί να συμβαίνουν αλλαγές στην καθημερινή ρουτίνα τους (π.χ. ύπνος, διατροφή, τουαλέτα) και να υπάρχει παλινδρόμηση ως προς δεξιότητες που είχαν ήδη κατακτήσει. Τα παιδιά γίνονται πιο ευερέθιστα και εντείνεται το άγχος αποχωρισμού.
Τα μεγαλύτερα παιδιά και οι έφηβοι μπορεί να μοιάζουν πιο ευερέθιστα ή πιο αποσυρμένα, φοβισμένα ή συγκρουσιακά, αγχώδη ή επιθετικά, ή ενώ μπορεί να σωματοποιούν το άγχος τους. Στις μεγαλύτερες ηλικίες τους, μπορεί να συγκρατούνται από το να εκφράσουν τη δυσφορία τους, γιατί ντρέπονται, φοβούνται ή ανησυχούν μήπως επιβαρύνουν τους άλλους.
Η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία τονίζει τη σημασία τεσσάρων παραγόντων που επιδρούν στο αν και πώς μπορεί η οικογένεια και τα παιδιά να διαχειριστούν ψυχικά τη συνθήκη της πανδημίας: κοινωνικό status και πρόσβαση στην Υγεία, ψυχική κατάσταση των γονιών/φροντιστών, ηλεκτρονική εκπαίδευση και προσβασιμότητα, υπηρεσίες για παιδιά με αναπηρίες.
Αναγνωρίζοντας πως και για τους ενήλικες είναι πολύ απαιτητικό να διαχειριστούν την όλη κατάσταση, μπορούμε, όμως, να σταθούμε σε κάποιες κατευθύνσεις, για να στηριχτούν τα παιδιά και να καλλιεργηθεί η ψυχική ανθεκτικότητα κάθε μέλους και όλης της οικογένειας. Η επαφή των μελών και η συναισθηματική ρύθμιση των ίδιων των γονιών είναι «κλειδιά».
Η επαφή, με τους τρόπους και του ρυθμούς που ταιριάζουν σε κάθε οικογένεια και ηλικία, είναι κομβική. Έτσι, τα παιδιά μπορούν να νιώθουν προστατευμένα, φροντισμένα και να μοιράζονται ό,τι τα αναστατώνει.
Η αγκαλιά και η συναισθηματική επαφή έχουν θεμελιώδη σημασία, όπως είναι βοηθητικό οι γονείς να δίνουν χώρο και να επιτρέπουν στα παιδιά να εκφράσουν δυσφορικά συναισθήματα. Μπορούν να τους μιλήσουν για το πώς τα παρατηρούν («μου φαίνεσαι αγχωμένος/η») και να τους δηλώσουν ότι είναι εντάξει να μην είναι καλά, ιδίως μέσα σε αυτήν την παράξενη πραγματικότητα.
Έπειτα, η κάθε οικογένεια μπορεί να βρει τα δικά της πατήματα (που ταιριάζουν στις επιλογές, την ιστορία της, του ρυθμούς της, τα διαμορφωμένα δυναμικά), για να διασκεδάζουν μαζί. Μαζί με αυτό, να βρίσκουν τρόπους να διατηρούν επαφή με πολύτιμους άλλους των παιδιών, με δεδομένο ότι π.χ. ένα διαδικτυακό πάρτυ γενεθλίων είναι λιγότερο απολαυστικό από ένα σε φυσική επαφή, όμως είναι κάτι που συντηρεί τους δεσμούς.
Οι γονείς/φροντιστές έχουν ευθύνη να δίνουν πληροφορίες στα παιδιά ως προς το τι συμβαίνει με την εξέλιξη (και) της πανδημίας: ανάλογα με την ηλικία των παιδιών, οι γονείς ενημερώνουν ειλικρινώς και υπεύθυνα, ώστε τα παιδιά να μην χαώνονται είτε από ψευδείς ειδήσεις είτε από ασύνδετες πληροφορίες που τα τρομάζουν περισσότερο.
Η διαβεβαίωση (ρητή και έμπρακτη) ότι οι ίδιοι οι γονείς προσέχουν τους εαυτούς τους είναι πολύτιμη, κυρίως για τα μεγαλύτερα παιδιά, που ανησυχούν ιδιαίτερα για τους γονείς.
Μέσα σε ένα περιβάλλον ασταθές και με την αίσθηση της απειλής, τα παιδιά απορροφούν αυτήν την αγωνία. Οι γονείς μπορούν να τα στηρίζουν με τη ζεστή συναισθηματική επαφή και καλλιεργώντας την ψυχική ανθεκτικότητα, παράλληλα με το να διασφαλίζουν – με όποιον τρόπο οι ίδιοι επιλέγουν – τις καλύτερες αντικειμενικές συνθήκες (π.χ. πρόσβαση στην υγεία και την εκπαίδευση) – για τα παιδιά τους.
Βάλια Μαστοροδήμου
Ψυχολόγος MSc
Ψυχοθεραπεία & Συμβουλευτική ενηλίκων, παιδιών, εφήβων, οικογένειας
Facebook page: https://www.facebook.com/ValiaEnDynamei
*Η εικόνα είναι της Lainey Yehl.
